عبد القادر بن غیبی مراغی

 خلاصه : عبد القادر بن غیبی مراغی معروف به حافظ در نیمه سده هشتم هجری در مراغه زاده شد و پس از آموختن موسیقی و علوم زمانه نزد پدرش غیبی، به تبریز رفت و دردربارهای سلطان حسین و سپس سلطان احمد جلایر به نوازندگی پرداخت. با حمله تیمور به آذربایجان، به فرمان وی به سمرقند رفت و پس از مدتی فعالیت هنری در آنجا به آذربایجان بازگشت. و در در بار میرانشاه تیموری(تبریز)، خلیل سلطان (سمرقند)سلطان شاهرخ(هرات)به فعالیت پرداخت ودر 828 ه.ق در هرات به بیماری طاعون در گذشت جامع الالحان، كنزالحان و شرح الادوار از آثار گرانبهای عبدالقادر غیبی مراغی است.

 گروه : مشاهیر ملی

رشته : موسیقی

والدین و انساب : پدر عبد القادر بن غیبی مراغی مردی به نام غیبی، از اهالی مراغه و دانشمندی متبحر درعلم موسیقی بود.

 اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی : عبد القادر بن غیبی مراغی ملقب به حافظ دراواسط قرن هشتم درمراغه زاده شد . مراغه در آن عصر از شهرهای بزرگ و آباد آذربایجان به شمار می رفت . این شهر از زمان ایلخانان مورد توجه بود و مراكز علمی و هنری چندی در آن بنیان نهاده شد. در زمان كودكی عبدالقادر جلایریان برعراق و آذر بایجان حكومت می كردند. در انواع علوم به ویژه موسیقی مهارت داشت مهیا گشت.

 تحصیلات رسمی و حرفه ای : از میزان آموزشهای عبد القادر بن غیبی مراغی اطلاعی در دست نیست ، اما گفته اندكه بر علوم متداول عصر خود دست یافت و نیز موسیقی را از پدرش كه خود موسیقی دانی برجسته بود، فرا گرفت.

 فعالیتهای ضمن تحصیل : عبد القادر بن غیبی مراغی در كنار آموختن موسیقی و علوم گوناگون حفظ قرآن را بر دیگر آموزه های خود اضافه كرد، از این رو به «حافظ» نیز مشهور شد، همین موضوع او را با شاعر معاصر خود، خواجه شمس الدین حافظ شیرازی متشابه كرده است. عبدالقادر مراغی به خطاطی نیز می پرداخته است.

 استادان و مربیان : مهترین استاد عبد القادر بن غیبی مراغی درزمینه موسیقی، پدرش غیبی بود.

همسر و فرزندان : دو فرزند عبد القادر بن غیبی مراغی به نامهای نورالدید عبد الرحمن و فرزند كوچكش عبد العزیز هر دو در موسیقی سررشته داشتند . فرزند بزرگش موسیقی را از پدر آموخت.

وقایع میانسالی : عبد القادر بن غیبی مراغی از آغاز جوانی درتبریز در دربار سلطان حسین جلایری و سلطان احمد جلایزی می زیست اما با آغاز حمله تیمور به آذربایجان و برافتادن آل جلایر، عبدالقادر مراغه ای همانند سایر هنرمندان به فرمان امیر تیمور گورگانی به سمرقند رفت و تاسال ه.ق درآنجا در دربار تیموراحترام داشت و در مجالس گوناگون از جمله ازدواجهای شاهزادگان تیموری به هنرنمایی پرداخت. وی در فاصله سالهای تا 800تا 802 ه.ق به تبریز رفت و در دربار میرانشاه تیموری به خدمت درآمد. اما مدتی بعد به همراه عده ای به اتهام تشویق میرانشاه به خواشگذرانی مفرط محكوم به اعدام شد. اما توسط تیمور مورد ترحم و بخشش قرار گرفت. وی پس از مرگ امیر تیمور در 807ه.ق مدتی در دربار خلیل سلطان در سمرقند و سپس در هرات در خدمت سلطان شاهراخ بود و كتاب جامع الحان رابه سلطان شاهرخ تقدیم كرد.

 زمان و علت فوت : عبد القادر بن غیبی مراغی درسالهای آخر عمر در هرات زیست و در سال 838ه.ق در اثر طاعون درگذشت.

مشاغل و سمتهای مورد تصدی : عبد القادر بن غیبی مراغی موسیقی دان دربار سلطان حسین و سلطان احمد جلایر، امیر تیمور گورگانی ، میرانشاه ، خلیل سلطان و سلطان شاهرخ تیموری بوده است.

 فعالیتهای آموزشی : در منابع خبری از تدریس موسیقی توسط عبد القادر بن غیبی مراغی در مراغی نیست اما از میان شاگردان عبدالقادر مراغی ، از دو فرزندش نورالدین عبدالرحمن و عبدالعزیز درمنابع سخن به میان آمده، كه البته هر دو موسیقیدانان قابلی بوده اند.

مراکزی که فرد از بانیان آن به شمار می آید : عبد القادر بن غیبی مراغی مبتكر موسیقی دو ریتمی به نام ضربین بود.

 سایر فعالیتها و برنامه های روزمره : عبد القادر بن غیبی مراغی به تحقیق و تالیف كتبی پیرامون نظری به زبان فارسی ، سروده شعر به فارسی و تركی و زندگی نامه موسیقی دانان پیش از خود، می پرداخته و نیز به حفظ قرآن و تمرین خوشنویسی نیز علاقه داشت

 شاگردان : عبدالعزیز و نورالدین عبدالرحمن دو فرزند عبد القادر بن غیبی مراغی از شاگردان و از وارثان هنری او محسوب می شدند

همفکران فرد : رضوانشاه از موسیقی دانان دربار سلطان حسین جلایر، قطب الدین نایی و حبیب دعوی ، خواجه ابوالوفای خوارزمی و خواجه یوسف اردكانی‌ از معاصران و موسیقی دانان همفكر عبدالقادر بن غیبی مراغی به شمار می آیند.

 آرا و گرایشهای خاص : عبد القادر بن غیبی مراغی علاوه بر زمینه موسیقی عرفی با موضوعات غیردینی كار می كرد و هم در موسیقی ربانی ( مذهبی) نیز اشراف داشت، چنانكه برای سی شب ماه مبارك رمضان اشعاری از شاعران بزرك ایران را سی دفعه به صورت تصنیف ربانی اجرا كرده است، كه به این موضوع و در كتاب كنزالحان اشاره شده است.

 چگونگی عرضه آثار : عبد القادر بن غیبی مراغی كتاب جامع الالحان خود را در سال 818ه.ق به سلطان شاهرخ تیموری كه مردی ادب دوست و هنر پرور بود، تقدیم كرد. وی در 826ه.ق از سمرقند به آسیای صغیر رفت و كتاب مقاصد الالحان خودرا به یكی ازشاهان عثمانی به نام سلطان مراد دوم تقدیم كرد.

برخی از آهنگ‌ها و تصنیف های  عبدالقادر مراغه‌ای را گروهی به سرپرستی محمد رضا درویشی بازسازی و دوباره نوازی کرده‌اند. این گروه متشکل از تنها نه نفر است وهمایون شجریان نیز به عنوان خواننده این گروه را همراهی می‌کند. گفته می شود که محمدرضا درویشی در سفری به ترکیه توانسته است ۲۲ آهنگ از عبدالقادر مراغه‌ای را پیدا کند. به گفته درویشی او در ساخت فیلم "شهرآشوب" از همین آهنگ‌ها استفاده کرده است.

موسیقی سریال امام علی ساخته فرهاد فخرالدینی بر گرفته از آثار وی می‌باشد.

________________________________________

آثار:

 جامع الحان

ویژگی اثر : مهمترین اثر عبدالقادر مراغه ای بو د . یك نسخه از این كتاب در كتابخانه بادلهایان به شماره 1842به تاریخ 808و تجدید نظر 816ه.ق و دیگری دركتابخانه نو ر عثمانیه شماره 3644 به تاریخ 818ه.ق وجوددارند. دو نسخه دیگر از كتاب كتابخانه نور عثماینه به نام سلطان شاهرخ و نسخه مورخ 107در پاریس موجوداست كتاب شامل دیباجه و دوازده بخش و پیشگفتار پایانی است.

 شرح الادوار

 ویژگی اثر : این كتاب آخرین كتاب اوست كه در كتابخانه نوری عثمانی (شماره 39519نسخه ای از آن وحود است. این كتاب شرحی است كه درباره كتاب الادوار صفی الدین ارموی كه در ان زمان بسیار پرآوازه بوده است نوشته شده است.

 كنز الحان

ویژگی اثر : نسخه ای ازاین كتاب دردست نیست. او در پایان این كتاب نغمه های موسیقی را كه خود ساخته با خط ویژه ای نوشته است

منابع : روح انگیز راهگانی، تاریخ موسیقی ایران، تهران؛ پیشرو،‌1377،صص 293ـ288